Zasady bandażowania kończyn dolnych

Bandażowanie kończyn dolnych to szeroko stosowana procedura, zarówno w przypadku urazów, opieki pooperacyjnej, schorzeń przewlekłych, jak i profilaktyki. Odpowiednio dobrany i założony bandaż może znacząco pomóc w rozwiązaniu problemu, z drugiej strony, niewłaściwe bandażowanie może pogorszyć stan. Z tego powodu ważne jest, aby wiedzieć, kiedy bandażowanie ma sens, jak je prawidłowo wykonać i czego unikać. Dlatego w poniższym tekście podsumuję główne zasady, które wyjaśniam pacjentom w mojej praktyce fizjoterapeutycznej.

Znaczenie bandaży kończyn dolnych

Kończyny dolne dźwigają ciężar całego ciała i dlatego są narażone na znaczne obciążenia mechaniczne – podczas chodzenia, biegania, stania i uprawiania sportu. Bandaże na kończyny dolne mogą pełnić kilka ważnych funkcji, w tym:

• wsparcie i stabilizacja stawów (najczęściej stawu skokowego i kolanowego)
• zmniejszenie obrzęku i wspomaganie powrotu limfatycznego i żylnego
• poprawa propriocepcji poprzez ukierunkowany ucisk
• ochrona uszkodzonych struktur w ostrej fazie

Z perspektywy fizjoterapeuty należy jednak podkreślić, że bandaż jest zawsze jedynie uzupełnieniem leczenia lub terapii. Nie powinien zatem zastępować aktywnych ćwiczeń, które są kluczowe dla długotrwałej poprawy funkcji i stabilności.

Stosowanie bandaży kończyn dolnych

Odpowiednie sytuacje:

• Skręcenie stawu skokowego (zniekształcenie) – bandaż ogranicza niepożądane ruchy, a jednocześnie wspomaga drenaż limfatyczny
• Niestabilność kolana lub kostki – bandaż zapewnia zewnętrzne wsparcie stawu i zwiększa jego stabilność
• Obrzęk kończyn dolnych – szczególnie podczas długotrwałego stania, niewydolności żylnej lub po urazie
• Stany pooperacyjne – np. po artroskopii kolana
• Zapobieganie urazom – podczas aktywności fizycznej lub uprawiania sportu
• Ból mięśni i powięzi – kompresja w ostrej fazie może złagodzić ból, np. w „syndromie podkowy”

Niewłaściwe sytuacje:

• Zaburzenia krążenia – ucisk może upośledzać krążenie krwi
• Infekcja w miejscu zastosowania – opatrunek może zatrzymywać ciepło i wilgoć
• Uszkodzenia skóry lub otwarte rany w miejscu zastosowania opatrunku – istnieje ryzyko infekcji
• Niedawno przebyta zakrzepica bez zalecenia lekarza – nieprawidłowy ucisk może zwiększać ryzyko powikłań
• Podejrzenie złamania – opatrunek może przemieszczać odłamy kości lub uszkadzać unaczynienie nerwowe
• Reakcja alergiczna na materiał opatrunku
• Nasilenie objawów po zastosowaniu opatrunku

Zasady prawidłowego bandażowania kończyn dolnych

1. Prawidłowe wskazanie

Opatrunek nie powinien być zakładany automatycznie, ponieważ w niektórych przypadkach jego założenie może zaszkodzić pacjentowi. Sposób zakładania opatrunku zależy od rodzaju problemu, fazy gojenia i stanu skóry.

2. Przygotowanie

Przed założeniem opatrunku należy upewnić się, że skóra jest sucha i czysta, zdjąć biżuterię i inne przedmioty, które mogłyby uciskać.

3. Pozycja stawu

Kończyna powinna być ustawiona funkcjonalnie, bez bólu – kostka w pozycji neutralnej (90°), kolano w lekkim zgięciu (ok. 20°).

4. Kierunek i technika

Zasadniczo bandażujemy od obwodu do środka (tj. od stopy w górę), a poszczególne warstwy nakładają się na siebie w około 50%.

5. Siła ucisku

Nacisk powinien być równomiernie rozłożony, a opatrunek nie powinien nigdzie „ciąć” ani się zsuwać. Jest to jedna z najważniejszych zasad, ponieważ nadmierna kompresja może prowadzić do zaburzeń krążenia krwi, mrowienia, drętwienia lub nasilenia obrzęku nad bandażem. Z tego powodu po założeniu bandażu należy:

• sprawdzić kolor i temperaturę palców
• zapytać pacjenta o odczucia ucisku lub bólu
• ocenić działanie bandażu podczas krótkotrwałego obciążenia (jeśli to możliwe).

6. Poszanowanie funkcji i ruchomości stawu

Bandaż powinien umożliwiać fizjologiczny ruch i aktywne zaangażowanie mięśni.

7. Czas noszenia

W przypadku standardowego bandażu uciskowego ważne jest, aby nosić go w ciągu dnia i zdejmować na noc (chyba że lekarz zaleci inaczej).

Kiedy szukać pomocy u specjalisty?

Jeśli cierpisz na długotrwały obrzęk (który nie ustępuje lub stale powraca) lub jeśli doznałeś urazu, w wyniku którego słyszałeś trzask lub nie możesz postawić nogi na ziemi, skonsultuj się z fizjoterapeutą lub lekarzem.

Bandażowanie kończyn dolnych jako element terapii kompleksowej

Jak wspomniano powyżej, nadmierna bierna stabilizacja bandażami bez ćwiczeń aktywnych nie jest pożądana w dłuższej perspektywie. Bandaże kończyn dolnych powinny być elementem planu terapeutycznego, który obejmuje: ćwiczenia aktywne, techniki manualne, edukację dotyczącą obciążenia i regeneracji oraz modyfikację stereotypów ruchowych. Prawidłowo stosowane bandaże mogą przyspieszyć powrót do sprawności i zwiększyć bezpieczeństwo powrotu do sprawności.